منطقی آن است که کلام پیامبر اکرم صلی اله علیه و آله و سلم، در عرصه استشهادهای نحوی بر کلام سایر عرب چه نثر و چه شعر آن، مقدم شود. چرا که زبان عربی پس از قرآن کریم، هیچ سخنی شیوا تر از کلمات نبوی در بلاغت عبارات، صحت الفاظ، قوام معانی و تاثیر گذاری بر مخاطبان، به خود ندیده است. اما نحویان متقدم از این منبع فیاض بلاغت و فصاحت در زمینه استشهاد در نحو، به هیچ وجه آن گونه که شایسته است استقبال نکرده اند و احادیثی که به آن استشهاد کرده اند، غالبا انگشت شمار است. در پژوهش حاضر کوشش شده است که ضمن اشاره به ابعاد استشهاد نحویان به حدیث، با نقد استدلال های رایج در باب چرایی روی گردانی نحویان متقدم از استشهاد به حدیث، دلایلی برای این مساله بدست داده شود که با حقایق تاریخی سازگارتر باشد.

در نوشتار پیش رو تلاش شده تا شعر به عنوان یکی از منابع مورد استشهاد نحویان برای توجیه حالت های دستوری، بازخوانی و میزان اعتبار الگوهای مورد استشهاد سنجیده شود. محوری ترین نکته مورد بحث این است که تمایز میان ساختار شعر و نثر به ویژه آنجا که مساله مربوط به دستور زبان می شود اهمیت می یابد. نثر به دلیل رعایت هنجارهای زبان از اعتبار بیشتری نسبت به شعر برخوردار است و شعر به جهت ویژگی های خاصی که از لحاظ ترکیبی دارد نمی تواند الگوی مناسبی برای استشهاد و استخراج قاعده نحوی باشد. آنچه زبان شعر را تعین ویژه می بخشد هنجارگریزی های ساختاری و معنایی در شعر است. ادبی بودن یک متن بر پایه ساز و کارهایی است که از نگاه فرمالیست ها بر بیگانه سازی زبان رایج استوار گشته است. بیگانه سازی در سطح فرم، زبان عادی را به زبان ادبی اعتلا می بخشد. مکانیزم هایی مانند: کاربرد وزن و قافیه، ایجاد تقدیم و تاخیر، حذف، افزایش، ابدال و مواردی نظیر آن از جمله ساز و کارهای بیگانه سازی در شعر است که در گفتمان نحو عربی در ذیل مقوله ضرورت های شعری طرح شده است. زبان شعر به علت قاعده گریزی های مکرر و ضرورت هایی که با آن مواجه است، نمی تواند الگوی مناسبی را برای استخراج قاعده ارائه دهد. ازاین رو می بایست مقوله شعر را جدا از نثر و گفتار فصیح در نظر گرفت. عدم تفکیک درست میان این دو سطح از زبان در نحو عربی باعث گسترده شدن دامنه موارد استثناء بر اصل قاعده شده است. این مساله در نهایت به پیچید ه ترشدن نحو عربی و ناکارآمدی آن در نظام آموزشی زبان عربی منتهی شده است.

در نوشتاری که با عنوان «استشهاد به نهج البلاغه در کتب متعبر نحوی» فراهم آمده، نگارنده پس از ارائه مقدمه ای درباره «استشهاد» و «شاهد» و گونه های آن و گزارشی از استشهاد به نهج البلاغه در کتب نحوی - و به طور خاص کتاب شرح رضی بر کافیه - یک نمونه از این استشهادها را که قاعده نحوی نسبتا مسلمی را به چالش فرا خوانده، مورد بحث قرار می دهد. طرح آرای شارحان نهج البلاغه و ارائه احتمالات گوناگون دیگری که به ذهن رسیده و نقد ارزیابی آنها با بهره جویی از دانشهای زبانی و استدلال در مورد تعیین یا رجحان برخی وجوه، از دیگر ویژگیهای این مقال است.    

فتح الله مجتبایی، نحو هندی و نحو عربی (همانندی ها در تعریفات، اصطلاحات و طرح قواعد)، نشر کارنامه، تهران 1383، 190 صفحه.سابقه مطالعات زبان شناختی در هند به اواخر عصر ودایی باز می گردد و آثاری در زمینه های گوناگون زبان شناختی به زبان سنسکریت موجود است. زبان سنسکریت از زبان های هندی باستان است. کهن ترین گونه این زبان سنسکریت ودایی است که از اواسط هزاره دوم پیش ازمیلاد در سرودن وده ها (وداها)، سرودهای مقدس هندوان، و در فاصله سال های 800 تا 500 پیش از میلاد در نگارش براهمنه ها، تفاسیر وداها، به کار رفت. پس از براهمنه ها، زاهدان جنگل نشین تفاسیری عرفانی بدانها افزودند که آرنیکه ها «(متون) جنگلی» خوانده می شود. متفکران هندو نیز اندیشه های فلسفی خود را تحت عنوان اوپنیشدها (= اوپانیشادها) «هم نشینی ها» به براهمنه ها افزدند. زبان به کار رفته در آرنیکه ها و اوپنیشدها، که در واقع ملحقات براهمنه ها هستند، حد فاصل سنکسریت ودایی و سنکسریت کلاسیک است ...

پیچیدگی های نحو و آراء متفاوت نحویان، از نخستین قرن های انتشار زبان عربی، آموزش نحو را با مشکلاتی مواجه ساخته است، به همین جهت بسیاری از صاحب نظران با طراحی مدل های نو و تالیف آثار جدید، سعی کرده اند مشکلات آن را برطرف کنند، یکی از این آثار، کتاب «احیاءالنحو» است که در سال 1937م توسط ابراهیم مصطفی، در مصر تالیف گردید. انتشار کتاب در ابتدا جنجالی به پا ساخت و مورد نقد موافقان و مخالفان قرار گرفت، در سال 1938م وزارت فرهنگ مصر به مشاورت طه حسین و جمعی از زبان شناسان، انجمنی تشکیل داد تا آسان سازی نحو و آراء ابراهیم مصطفی مورد بررسی قرار گیرد، پس از آنکه انجمن،آراء ابراهیم مصطفی یعنی کتاب احیاءالنحو را تصدیق کرد، وزارت در صدد تعمیم و توزیع آن در میان کشورهای عربی برآمد تا در این باره از نظر علمای نحوی آن دیار مطلع گردد، دولت عراق، نقد و بررسی این طرح را به شیخ محمد جواد جزائری سپرد، ولیکن گرایش های حوزوی جزائری به نحو قدیم، موجب شد تا طرح جدید را بکلی به دیده عیب و نقص بنگرد و به دلایل مختلف در برابر هر یک از بندهای آن جواب ردی بدهد و در نتیجه نحوقدیم را بر نحو جدید ترجیح دهد. اما بیشتر انتقادات وی سطحی و جزئی اند، درحالی که طرح انجمن نحو مصری، آموزش نحو را با مدل های امروزی آموزش یک زبان بیگانه در آمیخته و از وسعت نظر مناسبی نسبت به زبان عربی و چگونگی آموزش آن نیز برخوردار است.

یسعی هذا البحث من خلال المنهج الوصفی-التحلیلی واستخدام المعطیات الکمیة والنوعیة، لتحلیل السلوک اللغوی فی استشهادات الإمام الحسین× بالآیات الکریمة فی واقعة کربلا بناء علی نظرة الأفعال اللغویة لکی تجیب علی الأسئلة التالیة: ما هی آلیة الإستشهاد المباشر بالقرآن فی واقعة کربلاء وکم تکررت هذه الأفعال فی خطاب الإمام؟ تشیر نتائج الدراسة أنّ أکثر الأفعال اللغویة المتعلقة بالإستشهاد بالقرآن فی واقعة کربلاء بلغت18حالة من مجموع24 حالة، أی 75% تتعلّق بالأفعال الإخباریة. اما الأفعال التحفیزیة فقد بلغت 4حالات (16. 16% وکانت فی المرتبة الثانیة. وحلّت الأفعال العاطفیة فی المرتبة الثالثة والأخیرة بحالتین أیّ ما نسبته8%. والجدیر بالذکر أنّ الباحثین لم یشاهدوا أفعال؟ ؟ ؟ تعهدی واعلامی؟ ؟ . هذا فی ما یتعلق بالإستشهاد المباشر، أما فی الإستشهاد غیر المباشر بالقرآن فی واقعة کربلاء فهی علی النحو التالی: الأفعال الطلبیة والإنذاریة حیث کانت بنسبة متساویة بلغت 13 حالة من مجموع26 حالة، أیّ 50%. هذا فی حین أنّ الأفعال التعبیریة، و؟ ؟ تعهدی و عاطفی؟ // غیر المباشرة لم تُشاهد فی استشهاد الإمام الحسین بالقرآن الکریم. فقد أظهرت نتاائج الدراسة أنّ تکرار الأفعال التعبیریة فی النص تشیر إلی أنّ الکاتب یسعی لنقل الحقائق إلی القارئ بصورة شفافة ومباشرة. وهذا یتجلّی بوضوح فی قول الإمام الحسین حین خاطب الناس بقوله: «لا تعجلوا حتی أعظکم بالحق وحتی أعتذر إلیکم من مقدمی علیکم». إذن کان قصد الإمام من الإستشهاد بالقرآن یتمحور حول التبیین والإیضاح عن سبب قدومه.

در دوره معاصر روش های مختلفی برای تحلیل فضای معماری به کار گرفته شده است. روش شکلی (فرمال)، تاریخی و اقلیمی برخی از آن ها می باشند. روش اسپیس سینتکس که در اینجا به "نحو فضا" ترجمه شده است قرابت موضوعی و مفهومی به شیوه دسته بندی واژگان در ادبیات داشته که آن را نحو می نامند. به کارگیری این روش از اوایل دهه هفتاد در انگلستان رواج یافت. به مدد این روش که اولین بار از سوی استیدمن بیل هیلیر و جولیان هانسن مطرح شد، باب تازه ای از مبحث ریخت شناسی در معماری گشایش یافت. هدف اصلی محققین درگیر با این موضوع پی بردن به روابط اجتماعی در فضا مانند ایجاد حریم ها، درجه خصوصی و عمومی بودن فضاها می باشد. برای رسیدن به این اهداف از نمودارهای توجیهی استفاده شده است. نگارنده چند سال در محضر یکی از اساتید این موضوع- دکتر براون- در دانشکده معماری منچستر در این باره به تحقیق پرداخته و این مقاله بخشی از تحقیق را شامل می شود. در این مقاله، نخست در باره واژه سینتکس و سپس به کارگیری روش نحو فضا در معماری و در پایان ویژگی های مختلف آن بحث خواهد شد.

دانشمندان علم نحو بحثهای متفاوتی در باره پیدایش نحو و ریشه آن انجام داده اند و نتیجه بحث آنها این است که نحو عربی رفته رفته کم رنگ گشته بنابراین پیروان نحو سعی در جلوگیری از این پدیده نمودند. با نوشتن قواعد عربی، مقداری از این تلاشها توسط مکتب کوفه و مکتب بصره و بغداد بعمل آمده است. البته هر کدام از این مکاتب قواعد و مقرارات خاص خود را دارا هستند. آموزش نحو به شیوه مکتب های کوفه و بصره نه تنها مناسب نیست در این دوره و زمانه، بلکه دانش آموختگان را از آموزش آن باز می دارد. اگر ما روشی جدید پدید آوریم، بایستی این روش سبک توصیفی علم نحو باشد، زیرا نحو در مطالعات جدید توصیفی است در گفتار و نوشتار، توصیفی که شامل شکل لغات و حرکات ظاهری آن است، پس در این صورت هجاها غیرقابل قبول می باشند، و این شیوه توصیفی است. علم نحو قدیم با این شیوه و سبک فاصله دارند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.